Taite, te 31 o Oketopa, 1901.
Kainga Maori I Taumutu.

H. K. Taiaroa —I patai atu ki te Minita mo nga Kura, Mehemea ranei e whakahaere tikanga te Kawanatanga hei whakahau atu i te Kaute Kaunihera e whakahaere ana i te takiwa o Taumutu kia mahia atu e ratou ki te mutunga mai o te tai timu, to ratou awa-keri, e mau atu nei i nga awa, me nga wai toenga o te wai o nga korere wai e mauria mai ana i tawhiti mo nga paamu, e rere atu nei ki te roto o Waihora, e whakamaku e whakakino mai nei i te Kainga Maori i Taumutu? Ki taku mahara he mea tika pea kia ata whakamarama atu aui ona tikanga. I te tau 1883 i tukuna atu taua whenua mo nga Maori i raro i nga tikanga o Te Ture Kainga mo nga Maori i Taumutu, e 700 eka taua rahui. Ko nga wai o nga rori me era atu rerenga wai, e mauria mai ana ma roto i nga awa-keri ki runga ki taua rahui Maori. Tetahi hoki ko nga wai e mauria mai ana i te Awa o Rakaia mo nga paamu, a ko nga toenga o aua wai kei te haere mai ma roto ma aua awa-keri, e whakapuke ana i taua rahui, a kei te whakakino kei te whakamaku i taua whenua i te nui o te wai e puke mai ana. Ko taua whenua i whakaritea hei painga mo nga Maori e noho ana i taua takiwa, a he mea tika kia titiro te Kawanatanga, kia kaua e whakakinongia, kia kaua e pukea e te wai e mauria mai ana ma aua awa-keri. E kiia ana i roto i te wahanga-tekiona (5) o te tekiona 4 o "Te Ture Kainga Maori i Taumutu, 1883,"—

"I raro i nga tikanga o 'Te Ture Awakeri, 1881,' me mea ko Te Kuini ano nana aua whenua."

Ki taku titiro ki nga tikanga o taua wahanga-tekiona e kore nga Maori e kaha ki te arai i te mahi a te Kaunihera, e mau mai nei i te wai ki runga ki taua whenua, engari ko te mea tika ma te Karauna e tiaki kia kaua e whakakinongia o matou whenua; na koia taku e tono atu nei, kia mahia haeretia taua awa-keri e mau mai nei i te wai, kia tae rawa ki te mutunga mai o te tai timu. Ki taku mohio e kore e roa atu i te 40 tiimi te mahinga, e tae atu ai ki reira. Me whakamarama atu au ki te Minita, i mahia ano he awa-keri ki reira i mua, engari kaore i tiakina paitia e nga hunga whakahaere i taua takiwa, a kua kiki, kua kore e rere te wai. Ki taku mahara ko te take i pera ai, no te tukunga atu o taua whenua ki nga Maori, katahi ka mutu te mahi whakawatea a te Kaunihera i taua awa-keri.

Te Waaka.—Me patai atu au ki te honore mema na, kei tewhea taha taua Kainga Maori, kei waenganui i te roto me te moana, kei te taha ranei ki te hauauru o te roto?

H. K. Taiaroa.—Ko taua whenua kei te taha ki te tonga whaka-te-hauauru o te roto, kei te taha atu ki uta.

Te Waaka.—Ki taku whakarongo atu, e penei ana te tikanga, ara e mea ana nga Maori kei te rere atu te wai ki runga ki a ratou, a kaore i mahia e te Kaute Kaunihera te awa-keri kia hohonu kia riro atu ai te wai. Kei te pera koia te tikanga?

H. K. Taiaroa.—Ae.

Te Waaka.—Kaore au i te tino mohio mehemea ranei e whaimana ana te Kawanatanga ki te whakahau atu ki te Kaute Kaunihera; engari ko te Minita Maori kei te tiaki i aua tu mea mo te taha ki nga Maori, a mana e ata whiriwhiri, a ki te taea, mana e whakarite, mehemea ra e whaimana ana ia ki te tautoko atu i nga Maori; engari hoki e kore au e kaha ki te whakaae atu kei te pera te tikanga, i te mea hoki kaore au nei i te mohio ki aua take. Ina hoki e whakahuatia mai ana nga mahi korere wai. Kaore tahi he korere wai o taua takiwa, engari ano nga awaawa rerenga wai ma runga tonu i te mata o te whenua, a e kore te tangata e mahara ma aua tu mea page 22e kino pera ai te whenua. E pau katoa ana te nuinga o aua wai i te mea kaore ano kia tae noa ki taua wahi, no reira au i mahara ai, e hara i te mea na te Kaute Kaunihera tera he. Engari mo te roanga atu o aua take maku tena e titiro, kia ata rapua ai te tikanga, a ki te kitea tera e taea te kimi tetahi orange, ka mahia peratia ano.

H. K. Taiaroa.—Me ki atu au tera pea i pohehe taku whakahuatanga atu i te kupu korere-wai. Engari he tika kei te mauria mai te wai i te Awa o Rakaia, tera pea he awaawa tona huarahi mai; engari hoki e puta mai ana ma roto i nga paamu, a ko nga toenga o aua wai kei te rere atu ki roto ki taua awa-keri kua whakahuatia atu nei e au.