10 A.M.

Pika: Kua tae mai te reta a Topia Turoa me tona komiti whakaatu mai i to ratou whakaae kia Paraone hei mema mo ratou.

Kua whakahaua ahau e te kawanatanga kia tukua atu he pukapuka kohi ki te iwi o waho tae atu ki nga mema, ko te mutunga 2s 6d (paahitia ana i te pooti a waha).

H. Ropiha: He pitihana tenei kia riro ma te kamupene e hoko te perehi.

Pika: Taihoa tenei e korero kanui nga pire e takoto nei, ko te rarangi 2 ano o te pire o te Tai hauauru e korero i naiana.

Ropiha: Me panui katoa mai nga pire menga motini kia mohiotia ai nga mea e tika ana menga mea e he ana.

Eruini: E tautoko ana ahau i tenei rarangi.

H. Puketapu: Mote motini o te Taihauauru, I meatia tenei pire mo reira anake, na runga i te ngaro o nga moni i kohia e matou mo a matou ake mahi i mua ake nei, na reira ka hopo te whakaaro kei te pai tonu te kupu tuku mai i nga moni engari ko te ngakau kei te hopo, kaati ko te kupu tenei a tooku iwi, kaore e takahia e ahau, ko te take i kore ai tooku iwi e haina ko te riror ga mai ma te tangata i ngaro ra a matou moni e mau mai te kirihipi na reira wehi tonu mai te nga kau.

Tamahau: E tautoko ana ahau i tenei rarangi, me patu katoa etahi o nga pire moni, kia takoto rano nga moni, katahi ano ka tika kia whakaturia he ture.

Porokoru: E tautoko ana ahau i tenei rarangi, E mea ana tooku iwi he taumaha rawa te moni kohi ki runga ia ratou, E mea atu ana ahau kia mahara ano te kawanatanga ki runga i nga iwi kaore e kite ana i te moni ma te moni enei mea katou ka taea ai, kaati he tika kia kohia he moni.

Tunuiarangi: E whakapai ana te kawanatanga ki nga korero katoa e korerotia nei kaore te kawanatanga e tapahi pu i nga korero E mea ana matou e tika ana te tupato, engari kaua rawa hei tutakina rawatia, ka tahi ka kore e oti ta tatou e whai nei. He aha te pau ai te moni a te ta gata mo te haina haeretanga i te kirihipi keite haere mai te wa e noho ai tatou i roto i te kokorutanga, ara kia riro mai te "mana" ia tatou.

Ko te tino hiahia ote kawanatanga kia kaha te kohi moni i tenei tau, kia noho hoki nga moni ia takiwa ia takiwa, kaati ko te kaute e tae mai ki te kawanatanga i tenei tau, kia tae atu ra ano he tono atu me te Hiiri o te kotahitanga i runga ka tuku mai ai.

H. Ta Wake: Kia mahara te kawanatanga ki tooku iwi, e mea ana rotou he tere rawa te whiunga ia ratou, rakae ratou i haina, i runga i te kupu o te kirihipi e mea monga "whenua" kua takoto ta ratou moni e £30 kei te peeke.

R. Wharerau: E tautoko ana ahau i tenei korero.

Mangakahia: Na tenei ahua i ngohe ai a tatou mahi o mua ara na te tuku kinga mahi ngawari. Na reira hoki i kore ai e puta, E ki nei koutou kia tere te mahi i te kotahitanga kia oti, E kore e oti ki te kore he moni, ko ta koutou ki ka tino puta tenei mea. Ae, mehemea ka kaha te kohi moni hei whangai i nga mahi kia kaha ai Mo te kirihipi, kua takoto te motini mo taua kirihipi, a hei reira rawa ahau ka whaikorero ai.

H. Tomoana: E mea atu ana ahau kia kaha te kohi moni, ma tenei hoki ka kaha ai nga mahi, otira i te mea e ki nei te kawanatanga ka ngawari ia, kaati ka pooti atu ahau ki ta ratou kupu.

Pika: Ka tukua tenei korero mote 7 p.m., ma H. Heke te 2 p.m.

page 26

7 P.M.

Pika: Ko te rarangi 2 ano hei korerotanga ma tatou.

W. Pirihi: Ko taaku i te tuatahi i te mea e rite tonu ana raua.

A. Kume: Ka haere tonu ahau i te rarangi 2, kaore ahau e tupato ki tenei mahi i te mea he mea hou rawa tenei ki au kaore ahau e pai kite iwi ano pupuru mai ai nga moni, ara ki tooku iwi ake. Ko taku, ko te kaute ki au. Mehemea ka he te paunga o nga moni ka turakina atu e ahau te kawanatanga, ka tautoko tonu ahau kia tukua nga moni ki te kawanatanga.

H. Ropiha: Me uru ta te Tai Hauauru me ta Ngapuhi kia kotahi.

R. Rangiheuea: Me awhina katoa koutou i tenei motini (Tai Hauauru) he ora mo tatou kei konei.

R. Aperahama: Kua whakaaetia tenei mea e te kawanatanga kia ngawari, kaua hei amuamu noa iho, ka pororaru noa iho nga matenga o nga mema matau nei.

A. Anaru: E tautoko ana ahau i te rarangi 2.

Pika: Kaore ahau e pai kai whai koutou i ta te kawanatanga, ko ta te whare e whai, ara ko te ara tika, kaore ahau e pouri ki te roa i ta tatou mahi i tenei take i te mea ko tenei te tino putake o ta tatou mahi, ka oti pai tenei ka ora ta tatou mahi, a ka whiwhi hoki ki ta tatou e tumanako nei.

H. Puketapu: Na te ahua pouri oku ki te mema o Ngapuhi i kiake ai ahau ko tana ki mua i ta te Tai Hauauru, mo tenei pire ate Tai Hauru, e inoi atu ana kia peneitia tooku takiwa, a kei a koutou ano te tikanga mo to koutou nei takiwa. Ko te tikanga mo te mahi ture mo aua moni i na kohia kei a koutou ano. Ina ano nga kupu whaka marama e mau ake nei i runga, ite Pire, e takoto nei ite aroaro ote whare.

Ko enei mea e korero tia nei nga mate e meatia nei e te pire kia tukua atu he Ripoata tono atu mo aua moni, ko tenei te take o ta matou kore e haina ki te kirihipi.

Paraone: E tautoko ana ahau i ta Ngapuhi motini he aha te pai kia tangohia te katua manu ka hoatu ki te putia kia patua. He pai rawa te whangai, konga heki e hoatu ki te putia, ko te katua kia koe tonu.

R. Huru: E tautoko ana ahau i ta Ngapauhi, i te mea e puta ano te hua ki te tangata naana te moni.

Pika: Mo te motini a Ngapuhi, Kotahi tonu herengi e riro i te kotahitanga. Kaore e pai tenei motini, engari mehemea e mohiotia ana te nui o nga moni o tera tau katahi ano ka tika tena motini otira me ata titiro ano e tatou enei motini e rua, ko te mea i pai ko tera e paahi e tatou.

H. Paea: E tautoko ana ahau i ta te Tai Hauuuru, konga moni e hiahiatia ana e te kawanatanga i runga ano ra i te Ripoata e tuku a mai. Mo Ngati Porou, kaore ano kia kohi, i te mea kaore ano kia haina, konga mahi a te kawanatanga kaore e paingia e ahau, kaore e homai he moni.

N. Patuawa: Ko te kawanatanga e mahara e tatou i naianei, taihoa e huri ki te moni a te iwi. Ko to tera tau ture, e mea ana kia mauria katoatia mai nga moni o ia takiwa o ia takiwa, kaati kua kite iho ahau kaore ano i mauria mai.

Pirimia: Kia ora tatou e noho nei i runga i tenei mahi, e whakahaere nei i te ora mota tatou mahi, kia kaha tatou. Ko ta te kawanatanga whakaaro, me waiho atu ta tena iwi moni ki tona te takiwa ki tona takiwa. E mea atu ana kawanatanga me kohi e koutou he moni hei whakamahi i enei mahi i nga mahi i oti i tenei hui.

Koia enei konga mahi hei whakapaunga ma enei moni e tonoa hei kia kohia:—

1.	Ko te patu waea kiia takiwa kiia takiwa, he ui atu, he utu, he tono atu ranei i etahi mahi e mahia ana e aua takiwa.page 27
2.	Konga reta e tukua atu ana e te kotahitanga, me whai pane kuiini rawa ka mana ai te haere.
3.	Monga pukapuka e perehitia ana kia takoto paipera na tenei i mea ai te kawanatanga kia tangohia te perehi mehemea i riro i te kotahitanga kua iti te utu mo te perehitanga i nga korero o tenei hui.
4.	Monga haeretanga o nga kai hapai i tenei tikanga i runga tereina me era atu mea.
5.	Konga pukapuka menga Rihiti, me era atu kaute kia takoto ka tika te mahi.
6.	Konga pire hei mauranga ki te Paremata, tera pea e rua e rua nga pire, mate moni ka tae ai ki te Paremata.
7.	Mote karaka o te kawatanga me utu tau kia noho tonu ai ia ite wahi kotahi.

Me ata titiro e koutou enei tikanga ko enei nga mahi e tika ana kia pau a koutou moni, otira kei a koutou ano te whakaaro, mo te kohi moni. Kua oti i tera tau kiia wahi ano tana moni, tana moni, a konga whakaatu e tuku mai ki te kawanatanga mo te motini a Ngapuhi ko te moni e riro mai i te kawanatanga i roto i te pauna 2s 6d. E kore rawa e tere te tipu o taua moni kia takoto rano nga moni kia tika ai kia mahia he ture monga moni, me tuku atu mo tera tau kia takoto nga moni kaua hei whakaroa ina tenei korero.

M. Te Atahikoia: E pai katoa ana ki aunga korero e rua, mehemea he ora ke to te Tai Hauauru, e pai tonu ana, ko te mea pai, ko te whakahua a te kawanatanga i tona moni e hiahia ana hei whakamahinga mana i naianei.

Timoti Whiua: Kaore e taea te korero atu i naianei engari hei te 2 p.m. ka whakapuakina te nui o nga moni e hiahiatia ana hei whakahaere i nga mahi.

Porokoru: Kua kotahi katoa oku iwi, a ko Ngapuhi kua 52 tau e mahi ana i tenei tikanga, na te aha i taea ai e ratou te mahi? Na te moni ano ra, na reira ano hoki i tae mai ai ki konei kia kaha tatou. E tika an ano hoki kia awanga wanga tatou me te £1 i te mea kaore tatou e mohio awhea ra mutu mai ai tenei whiu ia tatou, ma te m ni nei ka kitea ai e tatou te hua o a tatou tinana.

E rua tonu nga ture i haeretia i ahau i te takiwa i haere ai ahau ki te haina haere, kote Ture Atua me te ture tangata I kohia e taku iwi te moni e £20 hei hapai haere i te kirihipi, I k i atu ano ahau kaua ratou hei kohi mai.

Mo tenei kupu kia tautokotia nga mea e mau haere ana i nga kirihipi e nga iwi nei, e tautoko ana ahau, ko te moni a te whiti ka £50,000. na runga i te kotahitanga o tona iwi i puta ai taua moni. I korero atu ano ahau ki te taha Hauhau o tooku iwi kia hoki mai ki te kotahitanga, ara ki te whakapono kia kite ai o ratou kanohi, enei mahi katoa ma te moni anake ka tutuki ai.

Mangakahia: He menemana tenei, konga moni hei takoto ki te aroaro o te kawanatanga i naianei kia £200. Ka kore e oti nga mahi i tenei moni, ma ta tatou pepa ano e panui atu kinga iwi. Mo ta Ngapuhi motini, kaore e tika kia haere atu tatou ki tena i te mea he motini whakatuputupu moni tena, engari kia takoto nga moni ki te aroaro o te kawanatanga, a mo reira ka tika kia mahia he tikanga e tupu haere ai nga moni.

W. Te Pirihi: Mo te kupu a mangakahia, e tika ana ahau kia hoatu i taku motini i te mea he mea tono mai ahau na toku iwi, mo taku motini, aha koa he aha te moni e tonoa ana, ka homai tonu.

H. Puketapu: E mea atu ana ahau ko tenei pire (Tai-Hauauru) me ata waiho mai mo tooku takiwa. He iwi mate tooku kaati me ata waihe mai tenei pire mo reira.

H. Tomoana: E tautoko ana ahau i page 28te kupu a te mema o Poneke nei.

Pika: Kua motinitia e mangakahia kia whaka takotoria kia £200 ki te aroaro o te kawanatanga.

Ka nukuhia te whare mo te 10 a.m.